Bilim Kurgudan Gerçekliğe: Yapay Zekanın Evrimi

Or Shani’nin 01 / 2015 tarihinde Wired’da yayımlanan yazısından çevrilmiştir.

Bir zamanlar ünlü bilim kurgu yazarlarının hayal güçlerinin ürünü olarak karşımıza çıkan yapay zeka gündelik yaşamlarımıza kök salıyor artık. Emrimize amade robotlara sahip olmamıza biraz daha var, ama yapay zeka alttan alta etkisini göstermeye başladı bile. Hava tahminleri, e-posta filtreleri, Google’ın arama tahminleri ve Apple’ın Siri’si gibi ses tanıma teknolojileri böyle örnekler. Tüm bu teknolojilerin ortak noktası, gerçek zamanlı tepki ve karşılıklar verilmesine olanak sağlayan makine öğrenimi algoritmaları. Yapay zeka teknolojisi evrilirken büyüme sancıları yaşanacaktır, fakat verimlilik bakımından topluma katacakları ölçülemeyecek kadar çok.

 Tarihe bir bakış

Yapay zeka yeni bir kavram değil, Antik Yunan’dan beri dile dökülüyor. Fakat teknolojik devrimle birlikte yapay zekanın kurgu olmaktan çıkıp hayli makul bir gerçekliğe dönüşmesi yüzyıldan kısa bir süre önce mümkün oldu. 2. Dünya Savaşı döneminde şifre çözücülük de yapmış olan Britanyalı matematikçi Alan Turing, düşünen makine fikrini 1950’lerde öne sürmüş ilk isimlerden biri olarak tanınır. Turing, bir makinenin insana benzer şekilde “düşünebilme” becerisini belirleme ölçütü olarak günümüzde hâlâ kullanılan Turing Testi’ni de geliştirmişti. Fikirleri o dönem gülünç bulunmakla birlikte bir kıvılcım oldu ve “yapay zeka” kavramı Turing’in ölümünden sonra, 1950’lerin ortasında popülerleşti.

Sonrasında yapay zeka meşalesini Amerikalı bilişsel bilimci Marvin Minsky devraldı ve 1959’da Massachusetts Teknoloji Enstitüsü bünyesinde bir yapay zeka laboratuvarı kuran isimler arasında yer aldı. 1960’lar ve 1970’ler boyunca alanın başlıca düşünürlerinden biri olan Minsky, 1968’de gösterime giren ve HAL 9000 ile dünyaya en iyi yapay zeka temsillerinden birini sunan “2001: Bir Uzay Destanı” filminde Stanley Kubrick’e danışmanlık bile yapmıştı. 1980’lerde kişisel bilgisayarların yükselişe geçmesi ise düşünen makinelere duyulan ilgiyi iyice artırdı.

Öte yandan insanların yapay zekanın asıl gücünü idrak etmesi birkaç on yıl aldı. Günümüzde, Tesla’nın kurucusu Elon Musk ve Stephen Hawking gibi ünlü yatırımcılar ve fizikçiler yapay zeka teknolojisinin potansiyeline dair fikir alışverişlerini sürdürüyorlar. Tartışmalar zaman zaman olası kıyamet senaryolarına odaklansa da, iyi değerlendirildiği takdirde yapay zekanın insanlık tarihinin seyrini radikal bir biçimde değiştirebileceği konusunda fikir birliği mevcut. Ve büyük veri söz konusu olduğunda özellikle doğru bu.

Yapay zeka teknolojisinin temel dayanağı, topladığı verilerden sürekli öğrenebilme becerisine sahip olması. Titizlikle geliştirilmiş algoritmalar yoluyla toplanıp analiz edilebilecek veri miktarı ne kadar fazlaysa makinenin tahminleri de o kadar iyi oluyor. Hangi filmi izleyeceğinize karar veremiyor musunuz? Dert etmeyin, Netflix daha önce izlediklerinizden hareketle size bazı öneriler sunuyor. Canınız araba kullanmak istemiyor mu? Google buna da bir çözüm arıyor ve sürücüsüz araba modeliyle yolları katediyor.

 İş yaşamına etkileri

21. yüzyılın ilk dönemlerinde yapay zekanın etkisinin en fazla hissedildiği yer ofisler oldu. Makine öğrenimi teknolojileri, verimliliği daha önce görülmedik ölçüde artırıyor. İş akışı yönetimi araçlarından trend tahminlerine uzanan ve markaların reklam satın alma şekillerini bile etkileyen yapay zeka, iş yapma tarzımızı değiştiriyor. Kısa süre önce Japonya’daki bir risk sermayesi şirketi, piyasa trendlerini insanlardan daha hızlı öngörebilmesi nedeniyle bir yapay zekayı yönetim kuruluna katarak bir ilke imza attı.

Büyük veri, işletmeler için altın madeni niteliğinde, fakat şirketler onun içinde boğuluyorlar doğrusu. Aslında bu durum, yapay zeka alanındaki ilerlemelerin temel güdüleyicilerinden; zira makine öğrenimi teknolojileri, devasa miktarda bilgi toplayıp düzenleyerek insan kapasitesinin çok ötesinde tahmin ve fikirlere ulaşabiliyor. Kurumsal verimliliği artırmakla kalmıyor, kritik hata olasılığını da çarpıcı oranda azaltıyor. Yapay zeka, istenmeyen e-postalar ya da ödeme hileleri gibi olağandışı örüntüleri saptayabiliyor ve şüpheli faaliyetler konusunda işletmeleri gerçek zamanlı şekilde uyarabiliyor. İşletmeler yapay zeka makinelerini müşteri destek hatlarını idare edecek şekilde “eğitip” giderleri düşürebilirler. Bu teknoloji, veri tabanı taraması yaparak ve mevcut müşterilerin alışveriş davranışlarından hareketle internette potansiyel kitleler arayarak satış hunisini optimize etmek için bile kullanılabilir.

Yapay zekadaki gelişmeler öyle potansiyeller getiriyor ki onsuz bir gelecek tasavvur etmek gitgide zorlaşıyor. Yapay zeka alanındaki ilerlemeler sayesinde işletmelerde verimliliğin arttığını şimdiden görüyoruz. İçinde bulunduğumuz on yıllık dönemin sonunda yapay zeka, kendi kendine giden sürücüsüz araçlar, daha isabetli hava tahminleri ya da uzay keşifleri gibi türlü uygulamalarla gündelik yaşamın bir parçası halini alacak. Mahremiyetle ilgili toplumsal tartışmalar gitgide artmakla birlikte, makine öğrenimi algoritmalarının siber terörizmi ve ödeme yolsuzluklarını önlemek için kullanıldığını bile göreceğiz. Yapay zeka çok büyük miktarda genom verisini analiz edebildiğinden sağlık hizmetlerindeki ilerlemelere de damgasını vuracak ve isabetli tıbbi önlemler almayı ve kişiye özel tedavileri mümkün kılacak.

Ama makinelerin kontrolü ele geçirmesine daha var. Makine öğrenimi teknolojisinin kendi kendisini iyileştirmesi çok kolay olsa da, eksik bir şey var, o da sezgiler. Algoritmalarla benzeri inşa edilemeyen bir iç his söz konusu ve bu, insanları bulmacanın kritik bir parçası kılıyor. En iyisi, insanlar ile makinelerin ahenk içinde yaşaması ve birbirlerinin güçlerinden yararlanmaları olacak. Reklamcılık bunun mükemmel bir örneği; yatırımların getirilerini en üst seviyeye çekebilmek adına, satın almaların çoğu artık makinelerin programlı alışverişleriyle gerçekleştiriliyor ve böylece reklamcılar daha çekici içerikler yaratmaya odaklanabiliyor.

Gelinen nokta, yapay zekayı ele almış ilk bilim kurgu yazarlarının beklentilerinin gerisinde olabilir, fakat dünyanın geri kalanı ilerlemeden genel olarak memnun. Neticede insansı robotlara ya da kendi başına öğrenebilen uzay gemilerine herkes hazır değil.

Yazının orijinal linki: https://www.wired.com/insights/2015/01/the-evolution-of-artificial-intelligence/

Çevirmen: Gülin Ekinci