Scott Hendricks’in 17 Kasım 2016 tarihinde Big Think’te yayımlanan yazısından çevrilmiştir.
On saniye içinde on felsefeci sayın deseler bazılarımız sayabilir. Çoğu kişi de yedi isim söyleyebilir. Sayılan isimlerin büyük kısmı Antik Yunan’dan, birazı da Batılı modern felsefecilerden olur herhalde. Batı dünyası dışından bir şahsiyetin adı geçecek olsa bu muhtemelen Konfüçyüs, Buda, Lao Tzu veya Sun Tzu gibi fevkalade ünlü Asyalı düşünürlerinden biri olacaktır. Kaçımızın aklına İslam dünyasından bir düşünürün adı gelir?
Halbuki insanlık tarihinin en önemli düşüncelerinden bazıları İslam’ın Altın Çağı denilen dönemde gelişmişti. Batı, İslam dünyasındaki düşünürler sayesinde Aristoteles ve Platon’un fikirlerine yeniden erişebilme olanağı bulmuştu. Bugün sıkça bahsi geçen yıldızların çoğunun adını Arap gökbilimciler koymuştu. Sıfır da dahil olmak üzere günümüzde kullanılan sayı sistemi o dönemin eseriydi. Geliştirilen bilimsel yöntemler yüzyıllar boyu etkili olmuştu. İslam dünyasındaki düşünürlerin fikirlerini anlamadan Batı’yı tümüyle anlamamız olanaksız.
İslam dünyasından, yeterince ilgi görmemiş ve kıymeti bilinmeyen on filozof kronolojik sırayla karşınızda.
- Ebû Bekir Muhammed bin Zekeriyya er-Râzî 854 – 925
Ünlü doktor, kimyager ve filozof. Çiçek hastalığı ile kızamığı farklı rahatsızlıklar olarak ele alan ilk kişidir. Platon’dan hareketle evreni; Tanrı, zaman, mekân, ruh ve madde gibi beş unsurdan mürekkep şekilde tasavvur eden bir metafizik sistemi geliştirmiştir. Pediyatri alanındaki ilk kitabın yazarıdır.
“20.000 sayfa yazı yazdım (ince ince). Üstelik ömrümün on beş yılını Hâvi adlı ansiklopedimi (gece gündüz) yazarak geçirdim. O dönemde gözlerim bozuldu, elim tutuldu ve şimdi ne okuyabiliyorum ne de yazabiliyorum. Yine de asla vazgeçmedim.“
- Saadia Gaon 882 – 942
İslam’ın Altın Çağı’nda, Abbasiler egemenliğindeki şehirlerde yaşamış bir haham. İbranice incelemeleri, İbranice’den Arapça’ya tercüme ettiği metinler ve Yahudi hukuku konulu çalışmalarının yanı sıra, yalın argümanlarıyla Yahudilik içindeki bir bölünmeyi önlemiş olmasıyla tanınır. Sura’daki bir akademinin ilk yabancı idarecisiydi. Yahudi ve Yunan felsefelerini bir araya getirmiştir.
“Şiirlerin tertibi insana kendi kırılganlığını, biçareliğini ve sıkıntısını hatırlatır.”
- Yahya İbn Adî 893 – 974
Günümüzde Irak sınırları içinde kalan Tikrit’te yaşamış mantık kuramcısı ve doktor. Yunan felsefesinden onlarca eseri Arapça’ya tercüme etmiştir. Felsefe bilgisinden yararlanarak Hıristiyan teolojisini klasik düşünceyle temellendiriyordu.
“Ölmüş pek çok kişi bilgi aracılığıyla yaşamaya devam ediyor.”
- İbn-i Sina 980– 1037
Çok yönlü İranlı âlim İbn-i Sina, İslam’ın Altın Çağı’nın en büyük düşünürü olarak görülür genellikle. Yazdığı 450 kitap arasında, 1650’lere dek tıp alanının esaslarını oluşturmuş bir eser de bulunur. Bilimsel yöntemi elden geçirerek, felsefeci idolü Aristoteles’in ötesine götürmüş ve astronomi, kimya, jeoloji, mantık, matematik, fizik ve hatta şiir üzerine yazmıştır. Aristoteles tercümeleri ve şerhleri Aydınlanma Çağı’nda Avrupa düşüncesini etkilemiştir.
“Dünya aklı olan dinsizler ile dini olup aklı olmayanlar arasında bölünmüş.”
- Sühreverdî 1154 – 1191
İranlı filozof. İşrakilik akımının kurucusudur. Büyük ölçüde Platon’un fikirlerini temel alan bir metafizik ve tarikat kurmuş, sonrasında felsefe, mistisizm ve bunların İslam’la ilişkilerine dair onlarca kitap yazmıştır.
“Felsefeyi bilen ve sebatla Işığın aydınlığına şükredip onu kutsayana, muazzam bir ihtişam bahşedilecektir.”
- Fahrettin er-Râzî 1149 – 1209
Bilim adamı, filozof ve ilahiyatçı. Çoklu evren modeli de dahil birçok olası kozmos modeli öne sürmüştür. Tefsir-i Kebir adlı Kuran tefsirine günümüzde hâlâ atıfta bulunulur. Birçok konunun yanı sıra mantık ve tıp alanında kitaplar yazmıştır.
“Filozofların dünyanın birliğine dair argümanları cılız öncüller üzerine kurulu zayıf ve güçsüz savlar.”
- Kâtip Çelebi 1609 – 1657
Osmanlı döneminde yaşamış tarihçi ve coğrafyacı. 14.500 maddelik bir bibliyografya ansiklopedisi hazırlamıştır. Tarih ve coğrafyanın yanı sıra İslam hukuku, etik ve teoloji üzerine pek çok çalışma yapan Kâtip Çelebi, 16 ve 17. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşanan (imparatorluk topraklarına kahvenin girmesi gibi) sosyal değişimlere dair başlıca kaynaktır.
“Gerileme başlayınca bilgi rüzgarları esmez oldu.”
- Dârâ Şükûh 1615 – 1659
Dramatik bir hayat yaşamış bir Hint prensi olan Dârâ Şükûh, Babür şahının hastalığından sonra başlayan taht mücadelesinden mağlup çıkanlardandı ve bu nedenle öldürüldü. Kısa ömrüne rağmen Hinduizm ile İslam düşüncesinin ortak mistik özü üzerine çalışma fırsatı bulabilmişti. Yazdığı pek çok kitap ve Sankrit klasiklerinden tercümeleri sonrasında İslam âlimleri tarafından ele alınmıştır. Kendisinin kurduğu bir kütüphane, Guru Gobind Singh Indraprastha Üniversitesi tarafından bugün hâlâ kullanılmaktadır.
“Her gnostik öğretiye bakma ve monoteizme dair gösterişli ifadelerine kulak verme isteğiyle gözümü teoloji kitaplarına dikmiş, yıllar boyu onları takip ederken, sonsuz bir derya olan Birliğe dikkat kesilme tutkum daha da arttı.”
- Muhammed Abduh 1849 – 1905
Mısırlı eğitimci, yargıç, reformcu ve filozof. İslam Modernizmi hareketinin öncüsü ve liberal düşüncenin Müslüman toplumlara uygulanması üzerine çalışan kuramcı. Gazetesinde bağımsızlığı savunduğu için Britanyalı yetkililer tarafından Mısır’dan sürülmüştür. Batı’daki pek çok düşüncenin kökeninde İslam felsefesinin bulunduğunu öne sürmüştür.
“Batı’ya gittim, İslam vardı ama Müslümanlar yoktu. Doğu’ya gittim, Müslümanlar vardı ama İslam yoktu.”
- Fatma Mernissi 1940 – 2015
Faslı feminist ve sosyolog. İslam düşüncesinin tarihi ve kadının rolü üzerine çalıştı ve Müslüman ülkelerdeki kadınların durumunun Hz. Muhammed’in düşünceleriyle örtüşen bir çizgide olmadığını öne süren çalışmalar yayımladı. “Örtünün Ötesi” adlı yapıtın yazarıdır.
“Kadın kendisinin bir hiç olduğunu düşündüğünde minik serçeler ağlar. İnsanlar sapansız bir dünya tasavvur edemediğine göre, balkonlarda onları savunacak kim kalacak?”
Yazının orijinal linki: http://bigthink.com/scotty-hendricks/ten-islamic-philosophers-you-dont-know-and-why-you-shoud
Çeviri: Gülin Ekinci